KABANATA VI : KARAPATAN SA KABUOANG PANGKALINANGAN

Seksyon 29. Pangangalaga sa Katutubong
Kalinangan, Salindunong/Tradisyon at mga
Linangan/Instiutsyon. Igagalang, kikilalanin at
pangangalagaan ng Estado ang karapatan ng mga
Katutubong Pamayanang Kultural/Katutubong
Pamayanan na mapanatili at mapangalagaan ang
kanilang kalinangan, mga salindunong/tradisyon at
linangan/institusyon. Isasaalang­alang ang mga
karapatang ito sa pagbubuo at paggamit ng mga
pambansang plano at patakaran.
Seksyon 30. Sistemang Pang­edukasyon. Pagkakalooban ng Estado ang mga Katutubong
Pamayanang Kultural/Katutubong pamayanan ng walang
kilik at pantay na pagkakataon sa pakinabang
pangkalinangan sa pamamagitan ng sistemang pang­ edukasyon, pampubliko o pribadong mga lupong
pangkalinangan, iskolarship, tulong pinansyal at iba
pang pabuya nang walang pagtatangi at walang pinsala
sa kanilang karapatang magtatag at pamahalaan ang
kanilang sistemang pang­edukasyon at mga
linangan/institusyon sa pamamagitan ng pagbibigay ng
edukasyon sa sarili nilang wika, sa isang paraang angkop
sa kanilang pamamaraang pangkalinangan sa pagtuturo
at pag­aaral. Ang mga katutubong bata at kabataan ay
may karapatan sa lahat ng antas at anyo ng edukasyon ng
Estado.
Seksyon 31. Pagkilala sa Pagkakaiba­iba ng mga
Kalinangan. Sisikapin ng Estado na masalamin sa lahat
ng mga anyo ng edukasyon, kaalamang pampubliko at
palitang pang­edukasyon at pangkalinangan ang
karangalan at pagkakaiba­iba ng kalinangan, salindunong/tradisyon, kasaysayan at mithiin ng mga
Katutubong Pamayanan Kultural/Katutubong
Pamayanan. Dahil dito, gagawa ang Estado ng
mabisang mga hakbang, kaugnay ng mga kaukulang
Katutubong Pamayanang Kultural/Katutubong
Pamayanan, na alisin ang maling palagay at
diskriminasyon upang itaguyod ang pagsasaalang­alang,
unawaan at magandang relasyon sa pagitan ng mga
Katutubong Pamayanang Kultural/Katutubong
Pamayanan at sa lahat ng bahagdan ng lipunan. Dagdag

pa, ang pamahalaan ay gagawa ng mabisang mga
hakbang upang matiyak na ang mga media na

pagmamay­ari ng pamahalaan ay marapat na isaalang-
alang ang pagkakaiba­iba ng kalinangan. Titiyakin din

ng Estado ang paglahok ng mga nararapat na mga
katutubong namumuno sa mga paaralan, pamayanan at
pandaigdigang samahan katulad ng pagdiriwang, pulong, seminar, palihan upang itaguyod at pahusayin
ang kanilang kakaibang kaugaliang mana.
Seksyon 32. Mga Karapatan sa Pagmamay­aring
Intelektwal. Ang mga Katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan ay may karapatan na
isagawa at muling buhayin ang kanilang sariling
pangkalinangang pinagkauglian at kaugalian. Pananatilihin, pangangalagaan at pauunlarin ng Estado
ang nakaraan, kasaluyan at hinaharap na mga
pagpapakilala sa kanilang mga kalinangan gayundin
ang karapatan na mapanumbalik ang mga kalinangan, pangkarunungan, may kinalaman sa relihiyon, at pang
espiritwal na pagmamay­ari na kinuha sa kanila nang
walang Malaya, nauuna at malinang na pagsang­ayon
o labag sa kanilang mga batas, salindunong/tradisyon
at kaugalian.
Seksyon 33. Mga Karapatang may Kinalaman sa
Relihiyon, mga Pook Pangkalinangan at mga
Seremonya. Ang mga Katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan ay may karapatana
ipahayg, isagawa, paunlarin at ituro ang kanilang mga
salindunong/tradisyong may kinalaman sa ispiritwal at
relihiyon, mga kaugalian at seremonya; ang
karapatang panatilihin, pangalagaan at magkaroon ng
pagkakataon sa kanilang lugar pang­relihiyon at
pangkalinangan; ang karapatang gamitin at patnubayan
ang mga gamit pang seremonya; at ang karapatan na
ibalik ang mga labi patay. Nang naalinsunod, ang
Estado ay magsasagawa ng mga mabibisang hakbang, sa pakikipagtulungan sa mga kaukulang Katutubong
Pamayanang Kultural/Katutubong Pamayanan, upang
matiyak na ang mga sagradong lugar ng katutubo, kabilang ang mga libingan, mapangalagaan, maigalang
at maipagtanggol. Upang makamit ang mga layuning
ito, magiging labag sa batas na:
a. Saliksikin/siyasatin, hukayin o gumawa ng
mga paghuhukay sa mga sinaunang lugar ng
mga Katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan para sa
layuning makakuha ng mga kagamitan na may
pangkalinangang halaga nang walang malaya,

nauuna at malinang na pagsang­ayon ang
kinauukulang pamayanan; at
b. Sirain, alisin o sa ibang paraan ay sirain ang mga
bagay na ginawa ng tao (artifacts) na may
malaking kahalagahan sa mga Katutubong
Pamayanang Kultural/Katutubong Pamayanan
para sa pagpapanatili ng kanilang kalinangang
mana.
Seksyon 34. Karapatan sa Katutubong
Karunungan, Sistema at Pamamaraan (IKSPs) sa
Pagpapaunlad ng Sariling mga Agham at
Teknolohiya. Ang mga Katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan ay may karapatan
sa pagkilala at ganap na pagmamay­ari, pamamahala
at pangangalaga ng kanilang mga karapatang
pangkalinangan at pang­intelektwal. Sila ay may
karapatan sa natatanging mga hakbang sa
pamamahala, pagpapaunlad at pangangalaga ng
kanilang mga agham, teknolohiya at
pangkalinangan, mga pagkakakilanlan, kabilang ang
pantao at iba pang yamanng henetiko, mga binhi, kasama ang pinagmulan ng ganitong yaman, katutubong gamut at kasanayang pangkalusugan, mahahalagang halamang gamut, mga hayop at
mineral, katutubong karunungang sistema at
pamamaraan, kaalaman sa katangian ng mga hayop
at halaman, pasalitang kaugalian (oral tradition), panitikan, debuho, pampaningin at gumagampang
sining (visual and performing arts).
Seksyon 35. Karapatan sa Yamang Bayolohika at
Henetiko. Ang mga pagkakataon sa yamang
bayolohiko at henetiko at sa katutubong kaalaman
kaugnay sa pagpapanatili, paggamit at
pagpapayaman ng ganitong mga yaman, ay
papayagan lamang sa loob ng mga lupa at lupaing
ninuno ng mga katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan kung may Malaya, nauuna at malinang na kapahintulutan ng mga
nabanggit na pamayanan, na nakuha sang­ayon sa
katutubong batas ng mga kaukulang pamayanan.
Seksyon 36. Likas­Kayang Pag­unlad sa
Sakahan­Teknolohiya. Kikilalanin ng Estado ang
Karapatan ng mga Katutubong Pamayanang
Kultural/Katutubong Pamayanan sa likas­kayang
pag­unlad ng sakahan­teknolohiya. Gagawa at
magpapatupad ang Estado ng mga Gawain para sa
mahusay na pagpapatupad nito. Itataguyod din ng

Estado ang “bio­genetic” at mga pamamaraan ng
pamamahala sa yaman sa hanay ng mga
Katutubong Pamayanang Kultural/Katutubong
Pamayanan at hihikayatin ang pakikipagtulungan
ng mga ahensya ng pamahalaan upang matiyak
ang tagumpay ng likas­kayang pag­unlad ng mga
Katutubong Pamayanang Kultural/Katutubong
Pamayanan.
Seksyon 37. Pondo para sa mga
Makasaysayang Pook. Ang mga katutubong
Pamayanang Kultural/Katutubong Pamayanan ay
may karapatang tumanggap mula sa pambansang
pamahalaan ng mga pondo na tanging nakaukol o
nakalaan para sa pamamahala at pangangalaga ng
kanilang mga makasaysayang pook at mga bagay
na gawa ng tao sa pamamagitan ng tulong
pampinasiyal at teknikal mula sa mga pambansang
ahensya ng pamahalaan.