KAPITULO V SOSYAL NGA HUSTISYA UG TAWHANONG KATUNGOD

GIPADAYAG ni SEC. 21. Equal Protection ug Non-discrimination of ICCs/lPs. -Nahiuyon
sa patas nga proteksiyon nga clause sa Konstitusyon sa Republika sa Pilipinas, ang Charter
sa United Nations, ang Universal Declaration of Human Rights lakip na ang Convention on
the Elimination of Discrimination Against Women and International Human Rights Law, ang
Estado kinahanglan, uban ang angay nga pag-ila sa ilang lahi nga mga kinaiya ug pagkatawo
sumala sa mga membro sa ICCs/Katawhang Lumad sa mga katungod nga gihuptan sa mga
lungsoranon ug mga katungod. Ihatag niini ngadto kanila ang parehas nga mga katungod sa
pagpanarbaho, mga oportunidad, mga batakang serbisyo, edukasyon ug uban pang mga
katungod ug mga pribilehiyo nga magamit sa matag membro sa katilingban. Subay niini,
kinahanglan usab nga siguruhon sa Estado nga ang pagpatrabaho sa bisan unsang porma sa
pwersa o pagpamugos batok sa mga Lumadnong Komunidad/Katawhang Lumad
pagahukman sa balaod.

Siguruhon sa Estado nga ang sukaranang tawhanong katungod ug mga kagawasan nga gilatid
sa Konstitusyon ug may kalabotan nga internasyonal nga mga instrumento gigarantiyahan
usab sa mga lumad nga babaye. Ngadto niini nga katuyoan, walay probisyon niini nga
Balaod ang pagahubadon aron moresulta sa pagkunhod sa mga katungod ug mga prebilihiyo
nga giila na ug gihatag ngadto sa kababayen-an ubos sa kasamtangan nga mga balaod sa
kinatibuk-ang paggamit.
GIPADAYAG ni SEC. 22. Mga katungod sa panahon sa Armadong Panagbangi. - Ang mga
Lumadnong Komunidad/Katawhang Lumad adunay katungod sa espesyal nga proteksyon ug
seguridad sa mga panahon sa armadong panagsangka. Ang Estado motuman sa internasyonal
nga mga sumbanan, ilabina ang Ika-upat nga Geneva Convention sa 1949, alang sa
pagpanalipod sa mga sibilyan nga populasyon sa mga kahimtang sa emerhensya ug armadong
panagbangi, ug dili magrekrut ug mga membro sa mga Lumadnong Komunidad/Katawhang
Lumad nga supak sa ilang kabubut-on ngadto sa armadong kusog, ug ilabina, alang sa
paggamit batok sa ubang mga Lumadnong Komunidad/Katawhang Lumad; ni pag-recruit og
mga bata sa ICCs/IPs ngadto sa armed forces ubos sa bisan unsa nga sirkumstansya; ni
pugson ang mga lumad nga indibiduwal nga biyaan ang ilang mga yuta, teritoryo ug mga
paagi sa panginabuhi, o ibalhin sila sa mga espesyal nga sentro alang sa mga katuyoan sa
militar ubos sa bisan unsang kondisyon nga diskriminasyon.
GIPADAYAG ni SEC. 23. Kagawasan gikan sa Diskriminasyon ug Katungod sa Patas nga
Oportunidad ug Pagtratar. - Kini mahimong katungod sa mga Lumadnong
Komunidad/Katawhang Lumad nga gawasnon sa bisan unsang matang sa diskriminasyon,
may kalabotan sa pagrekrut ug mga kondisyon sa pagpanarbaho, aron sila makatagamtam ug
patas nga mga oportunidad alang sa
admission sa pagpanarbaho, medikal ug sosyal nga tabang, kaluwasan ingon man usab sa
uban nga occupational-related nga mga benepisyo, gipahibalo sa ilang mga katungod ubos sa
kasamtangan nga labor lehislasyon ug sa mga paagi nga anaa kanila alang sa redress, nga dili
ubos sa bisan unsa nga mapugsanon nga sistema sa recruitment, lakip na ang bonded labor ug
uban pang matang sa utang nga pagkaulipon; ug patas nga pagtagad sa panarbaho alang sa
kalalakin-an ug kababayen-an, lakip ang proteksyon gikan sa sekswal nga harasment.
Alang niini nga katuyoan, ang Estado kinahanglan, sulod sa gambalay sa nasudnong mga
balaod ug regulasyon, ug sa pakigtambayayong sa hingtungdan nga mga Lumadnong
Komunidad/Katawhang Lumad, mosagop ug espesyal nga mga lakang aron masiguro ang
epektibong proteksyon kalabut sa pagrekrut ug mga kondisyon sa pagpanarbaho sa mga tawo
nga nahisakop.

8

sa niini nga mga komunidad, sa gidak-on nga sila dili epektibo nga gipanalipdan sa mga
balaod nga magamit sa mga trabahante sa kinatibuk-an.
Ang mga Lumadnong Komunidad/Katawhang Lumad adunay katungod sa asosasyon ug
kagawasan alang sa tanang kalihokan sa unyon sa mga mamumuo ug katungod sa pagtapos
sa mga kasabutan sa kolektibong bargaining uban sa mga organisasyon sa mga amo. Sila
usab adunay katungod nga dili magpailalom sa mga kondisyon sa pagtrabaho nga peligroso
sa ilang panglawas, ilabina pinaagi sa pagkaladlad sa mga pestisidyo ug uban pang
makahilong mga butang.

GIPADAYAG ni SEC. 24. Dili subay sa balaod nga mga Buhat Mahitungod sa Trabaho. - Kini
mahimong supak sa balaod alang sa bisan kinsa nga tawo:
a) Ang pagpihig batok sa bisan unsang ICC/Katawhang Lumad may kalabotan sa mga
termino ug kondisyon sa pagpanarbaho tungod sa ilang kaliwat. Ang patas nga suhol
ibayad sa ICC/IP ug dili ICC/IP para sa trabaho nga managsama ang bili; ug
b) Pagdumili sa bisan kinsang empleyado sa ICC/IP sa bisan unsang katungod o benepisyo
nga gihatag dinhi o sa pagtangtang kanila sa katuyoan nga pugngan sila sa pagpahimulos sa
bisan unsa nga katungod o benepisyo nga gihatag ubos niini nga Balaod.
GIPADAYAG ni SEC. 25. Batakang Serbisyo. - Ang mga Lumadnong
Komunidad/Katawhang Lumad adunay katungod sa espesyal nga mga lakang alang sa
hinanali, epektibo ug padayon nga pag-uswag sa ilang ekonomikanhon ug sosyal nga mga
kahimtang, lakip sa mga dapit sa panarbaho, bokasyonal nga pagbansay ug pag-usab sa
pagbansay, pabalay, sanitasyon, panglawas ug katilingbanong seguridad. Partikular nga
pagtagad ang ihatag sa mga katungod ug espesyal nga panginahanglan sa mga lumad nga
babaye, tigulang, kabatan-onan, mga bata ug mga tawo nga adunay lain-laing mga baldado.
Subay niini, ang Estado mogarantiya sa katungod sa mga Lumadnong Komunidad/Katawhang
Lumad sa mga batakang serbisyo sa gobyerno nga maglakip, apan dili limitado sa, tubig ug
elektrikal nga mga pasilidad, edukasyon, panglawas ug imprastraktura.
GIPADAYAG ni SEC. 26. Babaye. - Ang mga kababayen-an sa ICC/Katawhang Katawhan
makatagamtam ug patas nga mga katungod ug kahigayonan sa mga lalaki, mahitungod sa
sosyal, ekonomikanhon, politikanhon ug kultural nga natad sa kinabuhi. Ang partisipasyon sa
mga lumad nga kababayen-an sa proseso sa paghimog desisyon sa tanan nga lebel, ingon man
sa pag-uswag sa katilingban, hatagan ug igong pagtahod ug pag-ila.
Ang Estado maghatag ug bug-os nga agianan sa edukasyon, pag-atiman sa inahan ug bata,
kahimsog ug nutrisyon, ug serbisyo sa pabalay sa mga lumad nga babaye. Ang bokasyonal,
teknikal, propesyonal ug uban pang mga porma sa pagbansay igahatag aron kini nga mga
babaye hingpit nga makaapil sa tanan nga aspeto sa sosyal nga kinabuhi. Kutob sa mahimo,
siguruhon sa Estado nga ang mga lumad nga babaye adunay akses sa tanan nga serbisyo sa
ilang kaugalingon nga mga sinultian.
GIPADAYAG ni SEC. 27. Kabataan ug Kabatan-onan. - Ang Estado moila sa
mahinungdanong tahas sa mga bata ug kabatan-onan sa mga Lumadnong
Komunidad/Katawhang Lumad sa pagtukod sa nasud ug kinahanglang mopasiugda ug
manalipod sa ilang pisikal, moral, espiritwal, intelektwal nga pagtapos sa katilingbanong
kaayohan. Ngadto niini nga katuyoan, ang Estado kinahanglan nga mosuporta sa tanang mga
programa sa gobyerno nga gituyo alang sa pagpalambo ug pagmatuto sa mga bata ug
kabatan-onan sa mga Lumadnong Komunidad/Katawhang Lumad para sa sibiko nga
kahusayan ug magtukod ug mga mekanismo nga mahimong gikinahanglan alang sa
pagpanalipod sa mga katungod sa mga lumad nga kabataan ug kabatan-onan.
GIPADAYAG ni SEC. 28. Integrated System of Education. - Ang Estado kinahanglan,
pinaagi sa NCIP, maghatag ug usa ka kompleto, igo ug hiniusa nga sistema sa edukasyon,
nga may kalabutan sa mga panginahanglan sa mga bata ug mga batan-on sa ICCs/IPs.